بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر بیابان زایی تکنوژنیک در محدودۀ شهر مشهد

گسترش شهرنشینی همواره مسائل متنوع و گسترده ای را به دنبال داشته است که تغییرات وسیع در الگوی کاربری زمین مهم ترین اثر آن است. کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین یکی از آثار منفی تغییرات کاربری اراضی است که از آن، با عنوان عامل بیابان زایی نیز یاد می شود. در این پژوهش، برای تعیین شدت بیابان زایی ناشی از توسعۀ شهری در محدودۀ شهر مشهد، از روش ایرانی imdpa استفاده شد. در گام اول، نقشۀ کاربری اراضی این محدوده در پنج دهۀ 40، 60، 70، 80، 90 تهیه شد که منابع مورد استفاده برای تهیۀ نقشۀ کاربری اراضی به ترتیب دهه های ذکرشده، عکس های هوایی با مقیاس 1:20000، نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:50000، لایه های توپوگرافی با مقیاس 1:20000، تصاویر ماهواره ای landsat -7 etm+ و جدیدترین تصاویر ماهواره ای google earth بوده است. سپس با استفاده از معیار تکنوژنیک مدل imdpa، وزن دهی به شاخص های این معیار (نسبت اراضی مسکونی و صنعتی به باغی زراعی، نسبت اراضی مسکونی و صنعتی به مرتعی و جنگلی، نسبت تراکم جاده به سطوح شهری، میزان فضای سبز به ازای هر نفر) انجام شد و در انتها از میانگین هندسی شاخص ها، شدت بیابان زدایی در پنج دهه از دهۀ 40 تا 90 مشخص و مؤثرترین عامل بیابان زایی شناسایی گردید. نتایج نشان می دهد که در دهۀ 40، پایین بودن سرانۀ فضای سبز و کاهش اراضی مرتعی به ترتیب مهم ترین عوامل بیابان زایی در شهر مشهد است. در دهه های 60، 70 و 80 اصلی ترین عوامل بیابان زایی، کاهش اراضی مرتعی، کاهش سرانۀ فضای سبز شهری و کاهش اراضی زراعی است. در دهۀ 90، اصلی ترین عامل، کاهش اراضی مرتعی و سپس کاهش اراضی زراعی و سرانۀ فضای سبز است. در هر پنج دهه، عامل تراکم جاده ای در دامنۀ امتیاز کم در مدل قرار گرفت که از تأثیر این عامل در بیابان زایی شهر مشهد می توان چشم پوشی کرد.